Dil ve düşünce, bilim  ve eğitimle  beslenir ve gelişir. “Söz”  ışığından bilgi aydınlığı çıkarma yetisi olan  “öğrenme”,  bilgilenmenin ilk kapısıdır. “Bilgi”lenme  kaynak ve alanları, “tanıma”  araç ve aygıtları ve “bilgi işlem”in yol ve yöntemleri  açısından ÖĞRENME,  neredeyse tüm etkinliklerde yer alır. Bu nedenle öğrenmeyi konu alan bir yazının, bilim ve eğitim kadar felsefe ve dini de ilgilendiren yönleri olacaktır. Nitekim Çağdaş felsefe öğretileri, evren ilim ve incelemelerini fenne bırakarak, artık insan ilimlerine ve iletişime, dile ve düşünceye yönelmiştir. Bilindiği üzere din de, zaten kuramsal açıdan  tamamen dil eğitimine  ve kitap öğretimine dayanan bir etkinliktir. 1970’lerden beri  aktif eğitim, öğrenci merkezli eğitim  gibi  çeşitli adlarla  ortaya çıkan  yeni eğitim anlayışı da, artık “öğrenmeyi öğrenme” tanımıyla gündemdedir.

Şunu demek istiyorum: nasıl ki bilim dili günlük dilin üstündedir. Aynı şekilde ondan yararlanan felsefe dili dahil dini dil de; bilim dilinin üstünde yer alır.  Bu şu demek oluyor: Dil tabanı ve  din tavanından  oluşan  İLİM binasını, ki  bu bir bakıma hapishanemiz oluyor, bunu ellerimizle yapılandırıyor, funun  ve hukuk duvarlarıyla örüyor, dillerimiz sayesinde de hikmet  ve sanat kapılarından görebiliyoruz. Bu yazıyla, bilginin bu metriksini dillendirirken  alt (dil)  ve üst (din) yasak bölgelerde de  biraz dolaşacağız.

Bu yazı biçim (uslüb) ve yöntem (usul) itibariyle belki size zorluk çıkaracaktır. Dil eğitimi almamış olsanız bile  tarihi ve sosyal olayı hikaye eden kitabı rahatlıkla okuyup anlayabilirsiniz. Bir matematik kitabından yararlanmak için ayrıca matematik “dil”i bilmeniz gerekir. Sayıl veya sözel içerikli bir yazıda  diliniz sizi fazla zorlamaz.  Ama bir mantık kitabı ile karşılaşırsanız bu biçimsel ve soyut konu, insanı biraz sıkar. İçerikli de olsa felsefe kitapları dahi böyle bir üst-dille biçim verilmesinden  herkese sevimli gelmeyebilir. Öğrenme üzerine olan bu yazı da, ne yazık ki  böyle bir zorluğu taşımaktadır. Fakat yeni kurguladığımız şematik metotla öğrenmeyi kolaylaştırabiliriz.

Üstelik bir yazı,  yüklem-le-me-de sözdizimsel eksiklikler ve yargıla-ma-da anlambilimsel yetersizlik taşıyorsa.  Böyle biçim ve  yöntem zarureti sunmak,  dizim ve anlam mazereti ileri sürmek elbette üzücüdür. Ancak GERÇEĞE ulaşmakta, böylesi “zorluğu”  itiraftan başka da elimizden bir şey gelmiyor…

Bir de şunu hatırlatmak istiyorum. Bu yazıda bilgi bombardımanı ile karşı karşıya kalabilirsiniz. Sanki  aksiyom mermileri aksiyon silahıyla atılıyor. Yeni tanımlar  ve  yabancı sözcükler belki dikkatinizi dağıtacaktır. Bu noktada  geri çekilin.  Artık  sıra size gelmiştir. Eleştiri silahınızı itiraz parmağınızla tetikleyerek, tüm inkar (tanımama)   redd (yadsıma)  ve nefy (olumsuzlama) gücünüzü kullanarak,   bütün  tanımları  tarayın ve  tümceleri sorgulayın.. arta kalan ölü ve yaralı tümceleri  atın… Böylece rahat eder, hatta keyif de alırsınız. 

Ya da şu olabilir: Soyut konunun içeriksiz biçimselliğinin  yoğun baskısı   sizi sıkabilir hatta boğabilir. Hemen yazıyı-okumayı bırakın. Kendi içerikli dünyanıza dönün. “Odanıza çekilip somutluk lambası yakarak”  sevimli ve alışık evinizde dinlenin. Zihninizin sakin ve gönlünüzün hoş  olduğu başka bir zamanda tekrar yazıya dönebilirsiniz. Kendim de  yazarken de bazen nefesim kesiliyor, başlıklar içinde (**) çift yıldız atarak yazıyı bırakıyorum. Sizde yazılanın kısalığına bakıp bir lokmada bitirmeye kalkmayın. Özümlemek için  yavaş yavaş ve  başlık başlık okuyun.

Birde bu yazdıklarımız yöntembilimsel kurgulara dayandığından  bu kurgular tanımlara, bu tanımlarda deductif (tümevarımcı) tümceler üretmekte. Böylece  tümcelerde kategorikliği, kategoriklikte  (kalıpçılıkta )  de kesinlik ortaya koymaktadır. Bu kesinlik ise  özgür ve yetkin bir okurun  dayanamadığı ukalalıktan başka bir şey değildir. Elbette yazımda yanlış bir tespit, tutarsız bir tanımlama  ve aykırı bir olumlama olabilir.  Ki anlatımımın doğruyu kur-a-mama ve gerçeği yansıt-a-mama olasılığı her zaman vardır. Nitekim İslam alimleri her zaman  kitaplarını  “Gaybı Allah”dan başkası bilmez” yada  “En doğrusunu Allah bilir” diye sözlerini de” diye noktalarlardı. Şimdi benim tümcelerin bu sözü kapatan  (-ir, ır) gibi  geniş zamanlı bir kiple, (dir-değil) gibi kesin yargılı yüklemle  bitse bile siz onu, kitabın sonuna değil başına kaydettiğim  (DAB:Doğrusunu Allah Bilir) gözlüğüyle okuyun. 

Sözlükte öğrenme işi, “bilgi edinmek” diye tanımlanmış… “Bellemek te, yetenek ve beceri kazanmak” diye tanımlanmış… Öğrenmek,   passif bir madde şeklinde  bir  bilgi  “almak” mı dır, yoksa  aktif bir mana da  bilgi  “edinmek” mi dir?  Bu tartışmayı;  “öğrenmek, bilgilenmektir” diyerek iki tarafı  özdeş, dilsel bir totolojiyle kapamak istemezseniz, düşünsel sorgulamalarınızı  ve dilsel çözümlemelerinizi sürdürmeniz gerekir.

Çünkü, “ilim, öğrenmektir.” Ya da “ilim, bilgilenmektir.” Şeklinde bir tanım yapsanız, “iki şeye eşit olan şey, birbirine eşittir” kuralınca, ilim (bilim) e eşit olan öğrenmek ve bilgilenmek özdeş hale gelir. Sözlüksel  tanıtımlar gibi “sözde” açıklamaların benzeri olur   ya da dilsel çeviriler gibi “boş” anlatımları andırır. Bu totolojik ad-lamalar bize hiçbir veri ve içerik bağışlamaz, hiçbir  bil-gi ve kurgu vermezler. Ama “ilim, ilim bilmektir.” (Bilmek, bilmeyi bilmektir.) şeklinde bir tanım yapıldı mı, bu tümce bize bilgi verir.  Öylesine çok bilgi verir ki bu yazı, tamamen bu tümcenin şerhi ve izahıdır. Hele, “ilim, kendin bilmektir” denildi mi anlatım daha açık ve seçik hale gelir. “sen, kendin bilmezsen, bu nice okumaktır” ile tamamlanınca artık daha söyleyecek bir şey bırakmaz. Ama  ne yapalım ki bir an-ma ve sus-ma yerine  düşün-meyi ve konuş-mayı seçtik.

Temel bilgi işlemleri olan tesmiye ve terkip rabtını (değişken at-ma-yı ) içeren  “Ad-lamak”  ve ile tecrid ve tarif atfını (değer ata-ma-yı) içeren   “Tanım-lamak” eylemleri,   köken olarak (tan-ıma) ve (an-lama) işlerini  çağrıştırıyor. Bel-ki de bilenin, ad tanıması   ve bilinenin tanımının  anlaşılması  ile türetilen   bilgi,  böyle bilen ve bilinen ilişkisinden ortaya çıkan bir sonuç olmayabilir.  Bizler, bel-ge, bil-gi, bul-gu ile ar-aş-tır-ma,  sor-gu, kur-gu hecelerini anımsatan  ol-guyu izleme  kabiliyeti  ve bil-giyi im-geleme istidadı ile dünyaya geldik.  Bu yüzden  iz-leç-i ve im-ge-yi   “Bel-leme” işi daha dünyaya gelmeden önceki var olan bir “alim” sıfatımıza dayanıyor. Bu durumda    bil-gi alma  yada bil-gi edinme sürecinin temeli  olan öğretme, kurumsal öğretimden önce insanda doğuştan var olan bir “yetenektir”. 

Bu “ilim sahibi olmak”  istidat ve kabiliyetine   akıl, kalb, ruh, nefs, nüha, lüga, idrak, irade, mantık, meşiet, rey’, basar, nazar, rüyet, niyet v.b. çeşitli adlar verilebilir. Belki de bu adlar, bir ve tek olan aklın değişik yan ve çeşitli yönleridir. İşte bu konuda biraz kafa yormak istiyorsanız, çıkarımları  izlemeye devam edebilirsiniz. 

“Yapan bilir; bilen konuşur” olgusunun tam orta yerinde duran bilgi edinme süreci, öğretimle ve eğitimle, “kuram”-laş-tırılarak ve “kurum”-sal-laş-tırılarak  “uygarlık” gerçekleştirilir. Öğrenme yeteneği insanın diğer yeteneklerini de tetikler. İnsanın dil hazinesi, düşünce kilidiyle açılarak, türlü türlü istidatlar, çeşit çeşit kabiliyetler,  sözlü ve yazılı dil  aracı  ile kolaylaştırılan öğrenme yeteneği sayesinde  açığa çıkartılır. “Yetenek”ler,  uygulamalı eğitimle, bir meslekte  beceri kazanmaya, belli bir alanda uzmanlıklara dönüşür.

Kuramsal ve bilimsel  öğretim ile kurumsal ve uygulamalı eğitim, resmi yada sivil  meslekleri ve mektepleri  ortaya çıkarır. Deneme ve yanılma, araştırma ve geliştirme dahil bu olguların hepsini “öğrenme süreci” kapsamına alabiliriz. Öğrenme  olgusunu da, iletişim ve etkileşim ile bağlantılı,  düşünme ve konuşma ile   ilişkili bir etkinliktir, diye betimleyebiliriz.

Öğrenme, dilin terimleri ve düşüncenin kavramlarının  bileşkesiyle  oluşan sözler,  “Bilgi” denilen bir aydınlık küresi sunar bize. Bilinen verilerin gözlemleri ve bilenin ilkelerinin yorumları bu kürenin renk ve ışıklarıdır.  Eğitim kurumunun ışıltılarıyla karanlığı gideren meşale (lamba)  ile simgelenmesi, bilim etkinliğinin  saydamlığı ile görüntüyü yansıtan “açıklık karesi”ne (aynaya) benzetilmesi  bundandır.  Şu da var ki aydınlatan küre ve yansıtan kare,  durmuş bir ortam, donmuş bir yüzey değildir.

Şimdi  bir başka açıdan dil ve düşünceye bakarak ÖĞRENME’yi görelim:

Dil, lisan/sarf  işletiminin hasılatı olarak pratik yaşantı ve davranış ortaya koymak, düşünce ise  kalb/sadr işleminin hasılası olarak  nazari  görüş ve  tutum  oluşturmaktır, denilebilir. Yani varid olan dahilat-ı sadrı  ve reddiyat olan haricat-ı sarfı kasdettik. Maliyet masrafı ve Meksub ecir arasındaki fark, bizim karımızı ortaya koyar. Ticaret yönünden böyle olmakla beraber, siyaset yönünden de bize verilen yetki ile görülen görev farkı da, bizim rütbemizi ortaya koyar. Bu servetin miktarı ve makamın derecesi  nedir ? Yani sadıran çıkan hasıla nedir ? Geometrik bir tanımla yürüdüğümüz yolda çizdiğimiz varoluş doğrultusu nedir?  Allah’ın bildiği sadımızın içindeki zatımız  nedir? Sadıra içinde şuuur, şuurun içinde nefs, akıl, kalb ve ruhtan mürekkeb dört latife, latifelerin içinde sır, sırrında içinde ve bütün masrafların üzerine yazıldığı ZAT nedir ? Şuurun ukdesi (düğümü)  mi yoksa el ve ayaklar ile göz ve kulaklar ortasında bulun fuadımız (gönlümüz) mı? Bütün bunları  genel geçer bir yöntembilimle yapılacak insanbilimle ortaya çıkarabiliriz. Böylece dil yapımızı ve düşünce işlevimizi daha iyi anlayabileceğiz. Öğrenmeyi öğreneceğiz.  

Buraya kadar yaptığımız kurgulama, betimleme, tanımlama, dillendirme  dile-getirme-lerindeki yüklemlerini  nazara aldığımızda sadr-ı sarfı işinin kompleksliği “ortaya çıkar”. Ayrıca göz önüne alınan değişim ve deyişim, göz ardına atılan dönüşüm ve bilişim düşünüldüğünde, öğrenmenin ve öğrenmeyi öğrenmenin  ne derece karmaşık süreç olduğu, kendiliğinden “anlaşılacak” tır. Bu anlaşılan kara kutuyu açmak ve “açıklamak”  ise daha da zordur.

Öğrenmede; Öğrenilen  konuya ilişkin bilgi birikimi ve arada alınan temel eğitim yanında, öğrenilen bilgiyi işlemede; 

(1) Dikkat ve takip,

(2) Heyecan ve soğukkanlılık dengesi,

(3) Hads ve zeka kapasitesi ile 

(4)  Aks i tesir ve  refleks  desteği, her işte olduğu gibi,  öğrenme etkinliğinde önemlidir.

Bunlar   hayat-i şuur’un dört atlısını  teşkil etmektedir.

Görüldüğü kadarıyla öğrenme işinde, ortada “ad”lar ve “tanım”lar var. Bu şu demek:  dilsel hatt-lar ile   terimler üretiliyor; düşünsel  hadd-lar ile kavramlar üretiliyor. lafızlar ve mefhumlar.  Grafik çizgi/hatt (-) lerden şekiller, şekillerden lafızların remizleri  çıkarılıyor,  geometrik uç/hadd (.) lardan suretler, suretlerden isimlerin resimleri çıkarılıyor. İşte ilmin grameri.. İlim, bu ikisini fark etmeyle başlar. Metni manadan, manayı maksaddan. nazmı mazmundan, mizanı izandan  ayırt ettiğimizde doğuştan gelen ve yaratılışta var olan “Alim” sıfatımızı ortaya çıkarmış oluyoruz. 

Şimdi de “ilim” im’ine [Arapça ilim (bilgi) ’den türeyen  talim (öğrenme)] değinelim. Noktaların tam bir muamma olan geometrik tanımını değilde grafik tanımını yapalım. Nokta bir uç, bir izdir. Bu iz, izleyene,  hem kendini izlenimini verir, hem izleyenini bildirir. Varlıklar  ve olaylar, doğal izlerdir. Yapıtlar  ve örgüler yapay izlerdir. Ürünler ve ödevler  dönel  izlerdir.  Bunlar elle tutulan ve gözle görülen  şekil (biçim) lerdir. izlerle biçimler yaparız.

Yukarıda diziler bir şiir değil, biçimsel anlatımı kolaylaştırmak içindir. Bu anlatım, öğrenmenin yapısını anlamak için bir  kurgulama  bir deneyim  idi. Akşamda yaptığım bu tasarım yatsıda DEĞİŞTİ. Bana kızacaksınız ama  Unuttunuz mu? değişimin öbür tarafı DEYİŞİM İDİ. Bu revizyonu bu düz yazıda göstermek yerine ekli “İlim-Bilim” şemasında yapacağım. Bu değiştirme ve düzeltme işinde kolaylık sağladığı için şemaları tercih ediyorum. Sizde kullanırsanız düz yazının satırlarında sıkışmaz, şemanın satır ve sütunlarında  kolaylıkla dolanır rahat edersiniz. 

Öğrenme de Terim Kavram İlişkisi

Terimler için değişken  at-amalar geçerli.. kavramlar
için değer atama-lar  yürürlükte..

Değişkenler hattlardan müteşekkil şekiller, değerler
haddlerden mutasavver suretelerdir.

Terimleri deyimlendircek yani rabt edecek lüga yani lisan
gerekir.

Değerleri değiştirecek yani vasıfları atf edecek  nüha
yani kalb lazım.

İlim ikidir, biri lisanda olan ilim ki bu Allahın
ademoğluna bir hüccetidir, diğeri kalbde sabit olan ilim ki asıl  faydalı
olan ilim budur.

Birincisiyle konuşur ve düşünürsünüz, ikincisiyle susar ve anarsınız.

Ama ne yapalım ki biz ikinciyi seçtik, Rabbimiz sonunu hayr etsin.

Özetlersek:

Terimlere şekiller ile yapılır.(ŞEKİL:Resm-i remz-i vaz-ı rabt)

Kavramlar suretler ile yapılır. (SURET: İsm-i vasf-ı farz-ı atf)

Ama bundan önce şunu sorabiliriz,
bilmenin ve öğrenmenin addan başka diğer koşulları nedir ? 

Tecrid ve tesmiye öğrenmenin temeli.

Tecrid, tarif ve tezat ile yapılan soyutlamadır.

Tesmiye ise , temas ve temsil ile yapılan adlamadır.

O zaman talimin dört koşulu var; ikisi, ismi oluşturan temasın resmi  ve temsilin remzi

ismin ikisi de tecridi oluşturan  tarif ikilisi ve tezat çifti.

Tarif,  anlam çıkaran fehm-sorusu

Tezat,  amaç çıkaran   fıkh-yanıtı.

O zaman konuşmanın bir öğesi ve düşünmenin bir birimi olarak bir olarak bilgi;

Adın somut çizgisini indirmek ve bindirmek,

Tanımın soyutun uçlusunu yüklemek ve çözmek olacaktır. 

Ama gel gör ki günlük dilin  adlardaki  terim ve kavram ayırımı,  kimse ve nesne  içinde örgülü. Bu örgüyü çözmek, günlük dil için  gereksiz hatta zararlı.  Bilimsel dilin de tanımlarındaki değişken ve değeri,  deyim ve değiştiren  içinde örtülü. Bu örtüyü  açmak, bilim için  zor, hatta olanaksız. Örgüyü çözmek ve örtüyü açmak  biçimsel çalışmalardır. Üstelik içerikli çalışan günlük dil ve bilim için örgü ve örtü ile uğraşması,  kendi uzmanlıkları dışında kalmaktadır. Bu işi de  hikmet ve din yapar.

Dine gelince; din de günlük dil, bilim ve hikmet için umumi bir hocadır. Bilim dinin asistanı, hikmet de doçentidir. Hikmet yani felsefe artık çağımızda içerikli bilgileri, matematik temelli fizik kimya biyoloji (FKB)  gibi evren  bilimlerine  bıraktığından, biçimsel konularla ilgileniyor. Mantık temelli psikoloji, sosyoloji ve linguistik (PSL) bilimlerinin konusu olan  dil de, iletişim ve bilişim gibi sorunlara el atmış olduğundan.  Haliyle  felsefe de, etkinlik okulunda Yöntembilim doçentliğine aday görünmektedir. (Felsefe, hem nedenselliği hem amaçsallığı bütünleştirebildiğinde yani  bir nevi “birleşik kuram”ı gerçekleştirebildiğinde tam HİKMET haline gelebileceğini düşünüyorum.) Günü gelip ustalaştığında hak ve hakikat hükümlerini verme, hayır ve hüsün derslerine başlama yetkisi alacaktır.

İşte o zaman öğrenmenin anatomi ve fizyolojisi olan dil ve düşünce daha da açık ortaya konulacaktır. 

Gerçek o ki, lüblerimizin dışında olan ukdelerimiz, düğümlerimiz var. Örneğin beyin bir düğümdür, receptör ve sensör duyum ve manüpletör ve motor üyelerimiz arasında. Yürek bir düğümdür, temiz ve pis kan arasında. Mide bir düğümdür ağız ve anüs arasında.  Fercimiz bir düğümdür ovum ve sperm arasında. Bedenimiz  dört düğümden müteşekkil büyük bir düğümdür. Bu maddi düğümler gibi manevi düğümler olan “latifeler” var ki bunlarda bir nevi zar-layan, zor-layan ve, sor-gulayan yanımızdırlar.. Bu latif orta  birim ve ara yüzlerden biri,  dil ve düşüncedir,

Şu  açık ki,  düşüncenin kabli ve  fıtri, umumi ve külli müşterek bir kökeni var. Ne kadar vaz’i ve sun’i bulunursa bulunsun, bütün dillerin evrensel bir kökü olmalı.. Hele dilin, düşünce ile yakın ilişkisini nazara alırsak  İster “ilim” sözcüğü ister “öğrenme”  kavramı, hangi dil ve kültürde olursa olsun,  hepsi bilme yumağının ve ilim düğümünün  bir tarafını tanımamıza ve adlandırmamıza, Dilin ve düşüncenin kökenine inmemize de  yarar. 

 Ancak bu örgüyü açma deneyiminde,  “doğru”luğun eğitim ve sınavına  dayanmak işimizi basitleştirecek, “gerçek”liğin  yönetim ve yarışına katlanmak, yolumuzu kolaylaştıracaktır. Böylece doğruyu ve gerçeği öğrendiğimizde  İnşaallah iyinin ve güzelin “Öğretmeni” olacağız. 

İdrak ve fehim, an-lık ve anlamak-lık bizi her şeyin, her şahsın  adandığı anlamı ve edindiği amacı konusunda bizi sorgulayan yeteneğimizdir.  Hiçbir nesne ve hiçbir kimse kendini  bu sorulardan kurtaramaz.

Ni-çin (için ne:niçin ?)  ve ne-ye (ne yerden ne yere ?)  olduğunu anlamadan;

Amacının ne olduğunu sormadan;

Ne-den (eden ne:neden ?) ve na-sıl (asıl ne ?)  olduğunu açıklamadan;

Anlamının ne olduğunu aramadan;

önce öğrenmenim tanımını oluşturan  iki yanın  ve  dört etkinliğin  genel bir  betimlemesini yapalım:

DEĞİŞİM, etkileşim ve iletişimdir.

Etkileşim, (müessere) sürekli bir tanımadır.

İletişim, (muhabere) almaşık  bir bilmedir.

DEYİŞİM, düşünme ve konuşmadır.

Düşünme (tefekkür), kesintisiz bir arayıştır.

Konuşma (tezekkür), karşılıklı bir yakınlaşmadır.

Şimdi ilmin bir başka yönüne bakıyoruz. Ki bu bakışa göre ilim, marifeti  fark etme ve kıymetin kadrini bilmedir.

Tefrik etme  (ayırtına varma) özgür bir marifetle sonlanır. Takdir etme (değer biçme)  ise içten bir muhabbetle.  Öğrenme,  bu ayırt etme (karşıtıyla fark edip şuuruna varma) ve değer verme (yokluğuyla kadr edip kıymetini bilme)  ile başlar. Biz bir şeyi izafiyet aynasında  karşıtıyla ayırt ederek tanırız, o şeyin değerini,  nisbet ipinin kesilmesinde  yokluğuyla anlarız. 

İşte birisi nazari temsil ve diğeri ameli tecrübe.

Ancak bu tanıma yaşantısı  ve anlama deneyimi,  sürekli etkileşim ve iletişimle gerçekleşmektedir. Bunun adına dahi deneme-yanılma, araştırma-geliştirme demekteyiz. 

Nesneleri,   adlarla (isimlerle)  tanıma  değişen canlı bir süreçtir.

Kavramları,  tanımlarla (tariflerle)  anlama gelişen diri  bir işlemdir.

Terim,  tümce ve söz “dil birimleri”  ve kavram, tanım ve önerme de “düşünce bölümleri”dir.

Bir başka açıdan düşünmeyi ele alalım:

Her türlü;

analiz (çözümleme/:tahlil) ve sentez (bireşim/:terkib);

tümevarım  (istintaç/istihrac)  ve tümdengelim (istikra/istinbat)

işlemlerinin dayandığı  teşbih, temsil, izah, irca gibi

mukayese (karşılaştırma) ise esemeler

“usavurma bütünleri”dir.

 Hatta esinlenme, sezinleme de belki usa-vurma=es-e-me’ye  katılabilir.

Karşılaştırılan kavramları ne yaparlar ?  Hocaya sormuşlar hocam eski ayları ne yapıyorlar? Mübarek demiş, kırpıp kırıp yıldız yapıyorlar!  Şimdi sizde sorabilirsiniz, karşılaştırılan kavramları ne yapıyorlar ? Ortalığı dağıtmayacağım, ben. Derim ki terkip (tamlama), tasnif (bölümleme),  tertip (kesimleme), telif (anlatım) yapıyorlar. Demek ki mukayase (tahlil/analiz)  ve tasnif (terkip/sentez)  aklın iki temel fonksiyonu! 

“Çalışmayan”  akıldan dolayı dil donduğu ve düşünce durduğu  zaman, bu birim ve bölümlerle,  dil ile  gerçeklik, düşünce ile  olgu ilişkisi kurulamaz. Bu nedenle  bireylerde  topluma ve zamana;  toplumlarda dünyaya ve  evrene uyum kabiliyeti düşer. Kendini tanımayan  bireyler ve haddini bilmeyen toplumlar zamanın değişim ve gelişimine intibak edemezler. Bir dostumun güzel bir sözü var: “Kendini bil, haddini bil ve değişimi kavra!”  Her halde ilk ikisi marifetle, sonuncusu da ilimle ilgili.  

Öğrenme istemi ve aydınlanma dileği, “taleb-i ilim” den ve “murad-ı irfan”dan ortaya çıkacaktır.. Öğrenmeden bilgi ve bilgiden sevgi doğar. Bilgi, merakın karşı-konulmaz  aydınlanma şevkidir. Sevgi ise aşkın dayanılmaz ışık arzusudur. Bunlar, iyilik güdüsü ve güzellik dürtüsüdür. Fakat zamanla karartan gaflet ve gabavet,  (zeka düşüklüğü) talebe-lik ezbercilikle özdeşleşmiş. Keza körelten ülfet (alışkanlık) ve ünsiyet,  murid-lik taklitçiliğe dönüşmüştür.   

Oysa  “talebelik” yada “müridlik” pasif bir öğrenme  yada edilgin bir bilgilenme değil aktif “tanımlama isteği” ve etkin bir “tanıma dileği”dir.  Belki de öğrenci ve öğretmen,  bu öncü “ÖĞREN-İ-Cİ-LİK” ve  örnek “ÖĞRET-İ-Cİ-LİK” ile özgünleştiği ve özgürleştiği zaman , öğrenmeyi öğrenme, öğrenilmiş ve öğretilmiş olacaktır.

Şimdi biz öğrenme üzerine bir eseme (akıl yürütme) sürdüreceğiz, usavurmalarla dil gerçeğini “tanıma”ya çalışacağız ve düşünce tasarlama olgusunu “bilme”ye uğraşacağız.

  Sorarım size, düşünme ile düşünme anlaşıla bilinir mi ?

 Dil ile dil anlatıla bilinir  mi ?

 Ve insan, insanı bile bilir mi ? kişi benini tanıya bilir mi ?

 Eğer monolog ise konuşmamız, hayır, değilse, evet.

 El elin aynasıdır derler. Ellerinizi yüzünüze tutunuz belki kendinizi görebilirsiniz. Ama başkalarını el! sayıyorsam; hala kendi kendimle konuşuyor,  hala kendime yabancı, hala monologumu sürdürüyorum demektir..

Şu da var ki öğrenme  adına yaşanan  gerçekliği, bulmak için, onu durdurduğumuzda yaptığımız  tanımalar,  sadece bir haritadır. Bilgilenme denilen  akan olguyu yakalamak için dondurulduğunda ,  kurduğumuz tanımlama-lar,   sadece bir fotoğrafdır… Ama ilim haritası  ve irfan fotoğrafı,  inzal rengi  ve  irsal boyası sürüldüğünde  canlanır.  

Etkileşim  adını verdiğimiz cansızlar arasında bile süregelen ve sevgiyle yürütülen fizik  çarkının,   dengelenme  ilişkileri etki ve tepki  alış ve verişlerine  yada öğe-ortam  giriş ve çıkışlarına indirgediğinde  elimizde termo-dinamik yasaların  boş adları kalır.  Fakat inayet varsa  taallüm cehaletten kurtulur.

İletişim canlı ve cansız akıllı yada akılsız her varlık alanlarında  geçerli bir olaydır. Etkileşim fizik ilişkileri gösterirken iletişim psik ilgilere dayanır. Dolanım ve akımın düzenli olması iletişimin aşamalarının düzenli akımından  kaynaklanır. Eğer iletişimi,  zaman ve mekan kadrosunun bir  fonksiyonu olarak tanımlarsak, sibernetik dilinin  psik bir makinesi  sayılır.. eğer   hidayet beyin denilen cesedin  makine merkezini  özgürleştirirse  taarrüf inkardan sıyrılır. 

Düşünme denilen ayıracı, sözdiziminin kalıplarına sıkıştırdığımızda yaptığımız “çeviri” (terceme) ile  karşımıza çıkan  semiotik yasaların kuru bir iskeleti olacaktır.. Amma halis bir tefekkür nübüvvetle beraber canlanır.

Konuşma adını verdiğimiz bütünlüklü işlemi anlama  adına, ilmin masasına yatırıp onu parçalara ayırdığımızda,  yaptığımız “eviri” (tevil) ile  sadece diyalektiğin  anatomisini buluruz. Buna rağmen nazar ve niyet hasbilik taşıyorsa tezekkür tekellümü bulur.

Ama buna mecburuz: canlılığı anlamak için fizyoloji uğruna anatomiden, anatomi uğruna fizyolojiden vazgeçmek  zorundayız. Çünkü kalıbın yetersizliği kalbi köreltir. Kalbin vüsati dahi kalıba sığmaz. Bu nedenle de  gör-ün-me ve gös-ter-me birlikte ikisi gerçekleşemez! Birini öne almağa (obje) , öbürünü gölge de bırakma (fon)  zarureti var.

Şimdi, bu;  de-ğ-iş-im ve de-y-iş-im  şu, de–me-k (O)-luyor ki ;

Biz, varlıkları ve olayları  anlamak  için onu yapı ve işlev olarak iki yana ayırırız.. Dil varlığı ve düşünce olayına da  aynı işlemi uygulamaktayız.

Öğrenirken biz biçim ve tasarım ayırımı yapmıyoruz. Terim ve kavramı birbirinden ayırt etmek uzmanlık ister. Günlük dilde değişken ve değer ayırımı  pek yapmayız. İmgeyi  kavramla karıştırmayan insan sayısı azdır.   Doğal ve toplumsal ortamda  ana dili ve temel düşünceyi birlikte elde ediyoruz. Konuşurken dil, düşünürken  de dil kendini göstermez. Ama değişim ve deyişimin ortak “de” birikimini  “iş”  deneyimini  taşıdığımızdan, taşıdığımız bu yükü araştırdığımızda yada bir bilimde uzmanlık kazandığımızda “terimler” (istilahlar) oluşturmaya başlarız. Değişkenler ve değerler birbirinden ayrılmaya başlar. Artık bazı kelimelere günlük dil dışında özel anlamlar vermeye başlarız.  Öğrenmenin oluşumunu öğrenmek için “öğrenme”yi,   tanımlamadığımızda yada kurguladığımızda,  onun bir biçim (beyan/sentaks) birde tasarım (maan/semantik) tarafı olduğunu anlıyoruz.

Ana (ulusal)  dilden ve temel düşünceden başka diğer ulusal  dilleri, aletleri, yolları, usulleri, içerikleri öğreniyoruz: Bu noktadan sonra şunu da görüyoruz: biçim tasarım doğuruyor, tasarım biçimi doğuruyor.. hatlarla gerçeklik imgeleniyor, hadlerle imgeler gerçekleniyor.. dil düşünceyi yazıyor, ifade ediyor, düşünce dili okuyor, ibare ediyor… düşünce fâni ediliyor.. hakikat insan mantıkiyle nutka geliyor, inşanın meşieti hakikatle gidiyor.. insan feda  ediliyor. Hasılı; izler imleniyor, imgeleniyor, imgeler simgeleniyor.. simgeler belleniyor, bellenen bildiriliyor, bildirilen biliniyor.. bellek ve bilek aygıtları, evren ve kitap kaynakları, yöntem ve biçem araçları… Bu düğümleri   felsefe birer birer akılla çözmeye, Bu karmaşayı  din  kalble açmaya çalışıyor..  Akıl ilkeleri ve  insan ülküleri, evren verileri ve insan bulguları elbette kolay çözülmez.  Dil ve düşünce, süre ve uzam, anlam ve amaç, varlık ve olay, yapı ve işlev;  bütün bu indirgemeler..  başlama ve bitme aşamaları, öğrenme ve bilgilenme  yanları ve yönleri,   standart ve patentle bir süreçleri, sorum ve çözüm bir işlemleri; bütün bu betimlemeler.. genişleyen ve ilerleyen dil ve düşüncenin kilidini açmaya ve zembereğini bulmaya çalışıyorlar. Çağdaş felsefeyi takip ettiğinizde,  sizin bu konuda arka-planınız oluştuğunda sizde bu tartışmaya katılacaksınız. Bu bir nevi insanın insanı açması, belki insanın  kendi kendisini  açmaya çalışması gibidir.. Ama bu uzun bir yol,  şu da var ki eğitim sistemi ve kültür ortamı bir gün  yapacak bu yola kısaltacaktır.

Ama aceleniz varsa size daha kısa bir yol önerebilirim. Hem acele de etmelisiniz. Zaman her zaman aleyhimize çalışır. Hatta hiçbir şey yapmasa da  bizi ecele her saat her gün her yıl daha da yaklaştırdığından yolun kısalmasını beklemeden acele ederek lehimize çok şey yapabiliriz: Bunlardan biri de yüzümüzü aynada görmek!

 Başkasıyla konuşurken onun yüzünü görür kendi yüzümüzü görmeyiz. Söyleyen dilimiz ve dinleyen kulağımızın farkında bile değiliz. Ama aynaya karşı konuşursak yüzümüzün, dilimizin ve kulağımızın farkında oluruz. Aynen öylede, insan sadece kendi dilini bildiği  ve yabancı bir dil öğrenmediği zaman ne “dil”in nede “düşünce”nin farkında olur. Bunları birbirinden ayırt edemez. Ama yabancı dil öğrense, bir ayna bakmak gibi dili ve düşünceyi görür. İnsan gördüğü şeyi öğrendiğinden dil ve düşünce vasıtasıyla öğrenmeyi de öğrenir. O zaman  çağdaş felsefeyi takibe imkan ve zamanınız yoksa, yabancı bir dil öğrenerek,  öğrenmeyi öğrenme kısa, verimli ve yararlı bir yol açmış olursunuz. Hem bu yol, sadece hakikate değil menfaate de götürür. Çünkü bu asırda geçim yarışının önemli koşullarından biridir yabancı dil.

Eğer müslüman iseniz zaten, yabancı dil olmayan hatta  yüksek soyunuzun  dilinizden daha yakın olan yüce dininizin  dilini öğrenmelisiniz. Bir söz ki iki ana amaç için söylenir, ya bir şeyi bildirmek istenir yada bir şey yaptırmak istenir. Şimdi siz Fatiha ile sorduğunuz ve zammı sure ile ne cevap aldığınızın farkında değilseniz sözün bu temel işlevinden yoksunuz demektir. Siz namazda  Olağanüstü Açıklamaları Okumakla görevinizi yerine getiriyor ama dil bilmediğinizden iletişim kuramıyorsanız;  yararını ve coşkusunu bulamıyor, bolluğunu ve tutkusunu yaşamıyorsunuz demektir. Bu az bir kayıp aynı zamanda az ayıp değil her halde..   

Bir yabancı dil bilmeyen, sadece o dilin harf yada sadalarından ibaret MADDE’sini bilir. Kutsi bir mahiyeti yoksa onun için,  yazılar karalamalar sesler gürültülerdir sadece. Yabancı dili az bilen isim ve fiilleri, özne ve yüklemleri ile tümceleri ayırt eder. Dilin bazı sözlerini çevirebilir, bazıları çeviremez. Üçünü derecede, tercümanlık (sözdizimlsel çeviri)  ve mütercimlik (anlambilimsel çeviri) yapacak düzeyde olanlardır. BEYANI açıklayan  tercüman, dilin belirtileri olan rakam ve harfleriyle uğraşır. Daha üst düzeyde olan ve MAANI anlayan  mütercim ise, dilin simgeleri olan kök ve ek sözcükleriyle  uğraşır.  Ama her ikisi de dili “hece” leri tanır. Ama dile hâkim değildir. Dördüncü  seviyede,  yabancı dili  ana dili gibi konuşacak ve düşünecek seviyede dilin fehmiyle  ve fıkhıyla MANASINI bilinler gelir. Şimdi kitabının n dilinde  bu seviyelerin birinde bulunmak müslüman için büyük bir mutluluktur. Çünkü orada yaratanı ile yarenlik eder. Bu seviyelerin en altı olan maddesini bilmek ve kitabını yüzünden okumak bile büyük bir bahtiyarlıktır. Çünkü dilin manasını maddesi taşır. Naklin  maddesi ve manası, aklın dili ve düşüncesiyle iletişim ve etkileşim kurduğunda,  öğrenme yolunda ömür günlüğünüzün  yazarlığını başlamışsısınız oluyorsunuz.

Hele birde bilgisayar kullanıp, hele bir de bir proğramlama dili öğrendiğinizde artık sizin hızlı bir koşunun ucu görünmüş olur. Artık zamanı kısaltacak araçları edinerek  onunla yarışıyor olacakısınız. Zaten bu ve sonraki  yıllarda başka türlü ayakta kalmak mümkün olmayacaktır.. Bu treni siz kaçırdıysanız, bari çocuklarınıza kaçırtmayın. Yaşlıysanız sizin için azalan zamandan dolayı belki hıza çocuklarınızdan daha çok ihtiyacınız var demektir. Bilgisayarı öğrenmekle geçireceğiniz altı aydan sonraki zaman, belki geçmiş altmış yıldan daha bereketli bilgilere ve sonuçlara ulaştıracaktır. Belki altmış yıllık, bilgi, birikim ve deneyim; bu hızlı, kolay ve ucuz araçla, size ve başkalarına daha yararlı ve karlı hale gelecektir. Çünkü bu, ilk oku emrine uyarak,  öğrenmenizi canlı  ve gelişiminizi diri tuttuğunuzun ve aynı zaman beşikten mezara kadar “bilgilenme” farzını yerine getirdiğinizin resmidir.   

.   Öğrenirken, yaptığım bir kurguya göre, hem düşünerek  aklın delaletini (görüngüsünü)  tevil (evirme yani tahkim, teşbih, temsil ve mecaz) ederiz. Hem konuşarak  naklin işaretini (göstergesini) tercüme (çevirme yani tasvir, irca, tefsir ve izah) ederiz.

 Fakat bu iki yandan  birisini yaparken diğerini  “göz arda etme”  zorunluluğu duyuyoruz. Dikkat ediniz ki yaptığım, sekizi bir diğer sekizi öbür cümlede olmak üzere on altı,   tanımlar öznel ve tartışmaya açık. (Artık deyişim de değişime alıştınız sanırım şimdi yine değişim karşısındasınız. Zaten yazının başında demiştim siz benim dır-dır-larıma, ir-ır-larıma bakmayın. Nitekim kendi yaptığım revizyona -düzeltmeye- göre “düşey” hakikatlerin işaretlerini tercümede ve mahiyetlerin delaletlerini tevilde,  kullandığımız “yatay” mantıki tefsir ve riyazi temsile göre kurgulama değişmektedir.

Başkalarının  deyişim-ler-in de ki değişim-ler de az-çok böyle, – isterlerse itiraf etmesinler bu böyledir onlar düşüncelerini değiştiri-yorlar ve geliştiri-yorlar –  İnsan düşüncesinde evrimden dolayı fen ve  sanat, hukuk ve hikmet yetke ve otoritelerin katkılarıyla değişir ve gelişir. Yoksa standartları patentler takip etmezdi! İnsanlar her iş, işlem ve işletimlerini  tam ve tüm bir standardizasyona bağladıkları zaman  bütün çekişmeler sona erer ve hür türlü kargaşa biter. Bu çok zor. Zaten gerçekleşse  yaşamın  çelişkisi bitince yaşamda durur. Terslik, karşıtlık ve çelişki,  savaş ve barışla yürüyen yaşamın kanunudur. Gerçeğe ulaşmak için mecbur olduğumuz ve yukarıda sıraladığımız “iki yana yaslanmalar” bundandır.  Bu olan bir “normal” durum Amma bir de bunun  dışında, bilerek yada bilmeyerek,  herkes kendi kemanını çalmıyor, başkasının  borusunu “öttür”meye çalışıyorsa oluşan tutarsızlık, aykırılık ve çatışma  bir dinleti değil gürültüdür. Ne zaman patenti destekleyen bir standart yoksa ortaya böyle her zaman uğultu çıkar, seyirciler de rahatsız olur..

 Öğrenirken,  aklın ve naklin tearuzunu önleyemiyoruz. Ücretin ve hizmetin muarazasına engel olamıyoruz. İşte sol ve sağ yana yaslanmalar, garb yada şarka çekilmeler  bundandır. Felsefe ve dinin çatışması dahi  bundan doğar.. Biz illeti ve akibeti uzlaştırmaya ve  izafeti ve ıtlakı barıştırmaya çalışıyoruz.  

Hasılı öğrenirken etkinliklerin iki tarafını hiçbir zaman biraya getiremiyor, birlikte tutamıyor, beraber bulunduramıyoruz. Başarılı olmayınca vahdeti ve selameti bir yana çekilmekte, felsefenin soluna veya sağına   veya  dinin garbına veya şarkına  yaslanmakta buluyoruz. Bu geçici ve kandırıcı bir  çözüm. Kalıcı ve kanıtçı  çare var mı ?

Hazır bir sistem bulup rahatlamak, yapılmış bir çözüm görüp dinlemek “İSTEMİYORSANIZ” İşte size… Öncü ve  Kant’çı bir hitap…  Önder ve  Kur’an’cı  kitap.. Külli ve cüzi “alanlar”ın ayırtına varan,  sıdk ve şüphe yi ayıran usul“yöntem” adresi:

  www.geocities.com/osmanziya

  www.yontembilim.com

Nasıl “Ömür biter yol bitmez”  ise bunun gibi   “Marifet biter, taallüm bitmez” diyebiliriz. Çünkü;  Bilgi meyvesi yenilenir ve fakat  eskir, öğrenme ağacı yinelenir ve fakat tazelenir.  Bu nedenle geniş zamanlı  genel ve kesin  bilgilerimizi içeren  anlatımlar çoğu zaman düzeltilmeye muhtaç kalır.

Şunu da unutmamak lazım: Her şeyi sonuna kadar tartışmaya açmak,  kadar,  her tartışmadan kaçmakta,  hastalıklı bir durumdur. Bu iki aşırı uç yanında herkesin “tartışamaya” açık ve kapalı alanlarını duyarlı ve özenli bir şekilde seçiminden yana olmak hem aklın doğasına aykırı değildir, hem seçim özgürlüğüne uymaktadır. Çünkü aklında değişmez ilkeleri, kalbin sürekli ülküleri var. Bir de buna dinin  yani naklin  muhkem “salt”  bölgesine  ve aklın zorunluluk belirten “gereklilik” alanına ilişkin olmayan inançlarını eklersek, herkese, pergelinin sivri ucunu koyacağı bir zemin hakkı vermiş oluruz. Yoksa doğruluk ve gerçeklik arayışı, zorunluluk ve gereklilik dayanağı  olmadan  her kafadan bir ses çıkmasına,   eleştiri de  denmez. Böyle   tartışma da  olmaz. Olsa olsa egemen din ve  sistem, ideoloji yan yana ontolojik bir dizimi, geçerli ve yürürlü doğma ve paradigmaların kronolojik ard arda bir sıralaması olurdu. O zaman hakikati hikaye ve teliflerden ayırmanın imkanı olmaz, hakkı rivayet ve dirayetlerden ayırt etmenin bir yolunu bulamaz, lafzı ve remzi kelamdan temyiz etmenin , temsili ve tefsiri ilimden tefrik etmenin ölçütünü koyamazdık.

Zaten yöntembilimi anlamayan ve bu yüzden kullanamayan bazıları, yöntembilimsel ve biçimsel kurgularımı,  gerçeklerden uzak, şahsımın  bilgi “zenginliğine” dayanan rastlantılı bağlamlar olarak görebiliyorlar. Tevazu göstermiyorum, gençliğimden beri okumama rağmen birikimin normal kültürlü bir insanın okumasından fazla olamaz. Yöntembilim çalışmaları yüzünden okuma özürlü olarak ta sayılabilirim. İtira ediyorum; genel kültür yönünden ortalamanın bayağı altındayım. Benim şemalarıma kurgulama ve uydurma  ayıp olmazsa ve dobra konuşan kimselerse “düzmece” diyenler;  kendilerinin içerikli bilgilerinin de böyle düzenler ve dizgeler olduğunu, günlük yada bilimsel bilgi seviyesinin üstüne çıkamadıklarından, göremiyorlar. Oysa  genel geçer seviyede yapılmış genel  evren tasvirlerinin bilim tarihinde üç kez revize edildiğini (yer merkezli, güneş merkezli ve merkezsiz izafiyet kuramlarıyla)  hatırlasalar bana hak verecekler. Demek her yorum, her kurgu, her görüş;  nesnel ölçüm ve  veriler yanında kimsel ilke ve ülkülerde içerirler. Ama tamamen düzen-leme ve dizge-leme, uyar-lama ve tutar-lama değildir. Çünkü zorunlu tümel ilkeler, gerekli genel ülküler ve salt ortak inançlar vardır. Tek-benci bir dünya ile yetinemeyip  ve şuur aynamızdaki  yansımaya sığınıp kurutulamayız.

İlkeler, ülküler ve inançlar dışında, izafetleri belirten dır’lı-değil’li total (tümel) tümcelerin ve ir’li-yor’lu geniş zamanlı kategörik (kesin) yargıları  değişecek uçlar ve gelişecek noktalar olarak görmek gerekir.  Çünkü  makul yada muhal uçlarda yer alan mümkün kestirmelerin, muhtemel  yüklemelerin, takribi ve tahmini i sonuçların  ve  mütebeddil ve muvakkat hedeflerin hikayesi  bizi doyurmaz.

Veriler, bilgiler, tanılar, tanımlar;  birikerek ve birbirine eklenerek açılır ve genişlerler, çoğalır ve artarlar.. Fakat alışmışız bencil ve kesin konuşmaya, acele edip hemen kestirip atmaya.. İlkesiz verilenmeye.. gözlemeden yorumlamaya.. tasar yapmadan karar vermeye.. düşünmeden dile-getirmeye.. dinlemeden yargılama.. bilgilenmeden buyurmaya.. Elbette bütün bunlar kararsızlık, belirsizlik, kuşkuculuk, boş vericilik, umursamazlık değildir.. inançtan doğan ve yolumuzu çizen  kesin ve sarsılmaz ilke ve ülkülerimiz var. Fakat bunları   bilgilerimizi donduran  ve düşüncelerimizi kısıtlayan;  alışkanlık, saplantı ve önyargı gibi durdurucu ve tutucu etkilerden nasıl ayırmalı ? Belki de kuru, sıkıcı ve bellekçi  pasif öğrenmeden, duru, canlı ve işlemci aktif öğrenmeye geçmek çare olabilir. Hatta bu tür bir “aktif öğrenicilik”e yönelmek,  “öğrenmeyi öğrenmeye”  çıkmak için  bir çare bile olabilir. Ama en kestirme yol öğretmenlik ve öğrencilik sırrını çözmektir. Bileni ve bilmeyeni bulmak öyle zor ki! Çünkü bu yol, Sokrates’ın şu paradoksunda gizli;   “Bilmeyene öğretemezsin!

İşte kanıtı! Şer eksenin başı  olarak nitelendirilen bir insan  “Reform karşıtlarına meydan okuyacağız. Terörün müttefiklerine karşı duracağız. Dostlarımızdan daha yüksek standartlar bekleyeceğiz.” Diyor. Politik, ekonomik ve kültürel özgürlükleri ile basın ve işçi haklarının   ilerletilmesin stratejisinin takipçisi olduğunu söyleyen  kişi, “Ben Tanrı’nın bütün kalplere, özgürlük içinde yaşama arzusu yerleştirdiğine inanıyorum. Bu arzu on yıllarca zalimler tarafından ezilse bile tekrar ayaklanacaktır.” Şimdi bu sözleri, benim gibi  imzalamaz mısınız ? İnanıyorum ki imzalarsınız. Ancak.. ne demişti Ziya Paşa “Ayinesi iştir kişinin lafa bakılmaz.” Demek ki “bilmek” (irfan) yetmiyor, yapmak lazım. Peki yapmayı nasıl “öğreneceğiz” (ilim). İşte bu yazının, bu konunun, bu konuşmanın  bütün derdi de bu. Fakat biliyoruz ki bilen, “konuşur”. Ben yada sen KİM  yapmışsa bilir, bilirse konuşur. Bu işte bütün sermayemiz dile-getirme ve düşe-götürme’lerimizdir. O zaman yukarıdaki ünlü “bilmeyene öğretemezsin.” sözü, “Tanımayana anlatamazsın ve yaşamayana aktaramazsın yada  köre gördüremezsin ve sağıra işittiremezsin” mi olur ?  O zaman sorun;  anlatmak, aktarmak, görmek ve işittirmek değil, problem; tanımak, yaşamak, kör olmamak ve sağır olmamaktır.

Gerçekten takipçi olmak ve hayır ekseninin başı olmak. Hayrı takip etmek. İşte bütün mes’ele “bu” nu yapmak.

Peki dile  getirmeyi unuttuğumuz ve  düşe  götürmeme  yanlışına düştüğümüz hayrın içeriği “ne” dir  ? yaşadığımız min’dir! 

Bize yalancılığı göz ardı etmemizi    ve gerçekleri  örtme yanlışımızı  takip eden   “kim” dir ? anladığımız men’dir!

İşte şu  min  ve bu men kim ise, biz o’yuz.

Daha da açarsam, (ben, sen ve o) kimseler ve (bunlar, şunlar ve onlar)  nesneler. En genel izafiyet ve bütün nisbetleri taşıyan bu nesne-kimse olgu ve olanaklarının üstüne çıkabilirsek, ki iman ile çıkıyoruz ve bu düşüncenin de  ve dilin de üstüne çıkmak demektir, işte o zaman,  sorunu çözeriz. VE o zaman,  zaman aleyhimize çalışmaz. 

İlim, görünene ve gizlenene ilişkin olmak üzere iki tabakalıdır. İlim, dünya ve ukbaya dönük olmak üzere iki cihetlidir.  Ama hangisi olursa olsun, bilme ve öğrenmenin değişimi ve gelişimi  üç aşamalıdır;  yapmanın deneyimi, bilmenin birikimi  ve konuşmanın evrimi. 

Mustafa BUĞÇAM